LYS, Hayvanlarda Üreme Konu Anlatımı

Hayvanlarda Üreme

Bu ders notumuzda hayvanlarda üreme konusunu göreceğiz. Konumuzun içinde hayvanlardaki üreme çeşitleri, ve üreme sistemlerindeki yapıların görevlerini ve daha fazlasını bulabilirsiniz.

  a-Spermatogenez :
Erkek bireylerde testislerde spermlerin meydana gelmesidir.
Özellikleri:

• Testiste seminifer tüplerinde gerçekleşir
• Ergenlik dönemine kadar sadece sperm ana hücreleri (Spermatogoniumlar) mitozla çoğalır
• Ergenlikle beraber mitozla çoğalırken mayozla spermler meydana gelir
• Mayoza başlayacak hücreye 1.spermatosit (2n) denir
• Mayoz II geçirecek hücreye 2. spermatosit (n) denir
• Mayoz sonu oluşan hücrelere spermatid (n) denir
• Oluşan spermatidler dölleme yeteneği kazanmak için farklılaşırlar. Bu olaya spermiyohistogenez denir.
• Farklılaşma epididimiste gerçekleşir
• Her sperm ana hücresinden kalıtsal olarak farklı 4 aktif  sperm oluşur

Farklılaşma:

• Golgiden akrozom gelişir
• Sitoplazmanın önemli kısmı atılır
• Nucleus yoğunlaşır
• Kuyruk gelişir

Spermin özellikleri:

• Az sitoplazmalı ,küçüktür
• Kamçılı ve aktif hareketlidir
• Besin maddesi içermez
• Uç kısmında ovum zarını eritecek enzim içeren akrozom bulunur
• Fertilizin maddeye pozitif taksi gösterir
• Zigotun kromozom kaynağıdır
• Zigotun sentrozom kaynağıdır
• Dişi üreme sisteminde 2-3 gün canlı kalabilir
• Ömür boyu üretilir

b-Oogenez :
Dişi bireyin ovaryumunda gerçekleşir.
Özellikleri:

• Ovaryumda folikül içerisinde gerçekleşir
• Embriyonik evrede 3. aydan itibaren ovum ana hücreleri gelişir
• Embriyonik dönemde mayoza başlayan 1. oositler ergenlik dönemine kadar  profaz-1 evresinde kalırlar
• Ovaryumda gelişecek ovum sayısı bellidir
• Ergenlikle beraber periyodik olarak  ortalama 28 günde bir ovum  gelişir

Not: Bazı hayvanlarda ovum yılda bir topluca, bazılarında birkaç kez  gruplar halinde bırakılır

•  Bir oogoniumdan 1 ovum 3 kutup hücresi oluşur
• Oogniunun sitoplazmasının büyük kısmı ovumda kalır
• Ortalama 45-50 yaşına kadar devam eder

Ovumun özellik ve görevleri:

• Bol sitoplazmalı ve büyüktür
• Hareketsizdir
• Türe göre değişik orende besin içereir
• Zigotun kromozom kaynağıdır
• Zigotun mitokondri kaynağıdır
• -Döllenmeden sonra zigota dönüşür

Döllenme 
Ovum ile spermin birleşmesi olayıdır.
Döllenme  gerçekleştiği ortam
A-Dış Döllenme  :

• Sadece suda yaşayanlarda gözlenir.
• Döllenme olasılığını arttırmak için fazla sayıda üreme hücresi oluşturulur.
• Döllenen yumurtadaki embriyo gelişimini suda tamamlar.
• Genellikle yumurta ve spermler suya bırakıldığından çiftleşme  organlarına rastlanmaz.

 B-İç Döllenme :

• Kara ortamında  nem , sıcaklık ve radyasyon gibi faktörlere  karşı üreme hücrelerini korumak için döllenme dişi bireyin üreme sisteminde gerçekleşir.
• Genelde karada yaşayanlarda görülür.
• Üreme hücreleri dişi bireyin üreme sistemi içinde birleştiğinden döllenme olasılığı fazlalaşmıştır.
• Döllenmiş yumurtadaki embriyo gelişimini dişi bireyin içinde veya dışarıda tamamlayabilir.
• Çiftleşme organları kullanıldığından üreme hücresi sayısı azdır.

 Döllenme ve gelişme şekline göre üçe ayrılır 
 A-Dış döllenme ve dış gelişme:

• Suda yaşayan canlılarda (Balık ve kurbağalarda) görülür
• Yumurta ve sperm vücud dışına su ortamına bırakılır
• Döllenme garantisi yoktur
• Yumurtanın etrafında kabuk oluşumu yoktur
• Döllenmeden sonra gelişen embriyoda kabuk,korion,amnion ve allantois gibi zarlar yoktur.Sadece vitellüs kesesi vardır.
• Embriyo su ve O2 ihtiyacını sudan karşılar
• Embriyo metabolik artıkları  bulunduğu su ortamına difüzyonla verir
• Yumurtada yeterli besin olmadığı için başkalaşım veya embriyonal gelişim tamamlanmadan beslenme davranışları görülür
• Yumurta sayısı fazla döllenme garantili değildir

 B-İç döllenme dış gelişme:

• Karada yaşayan sürüngen ve kuşlarda görülür
• Döllenme dişi bireyin vücudu içinde müller kanalında gerçekleşir
• Döllenmeden sonra yumurta etrafında kabuk oluşumu gerçekleşir
• Yumurta vücudun dışında gelişimini tamamlar
• Gelişen embriyonun etrafında kabuk,korion,amnion zarları ayrıca yedek besin deposu vitellüs kesesi ve metabolik artıkları depolayan allantois kesesi bulunur
• Embriyo ile dış ortam arasında sadece gaz alış verişi vardır
• Yumurta sayısı az döllenme garantilidir
• Yumurtada embriyonik gelişimi tamamlatacak kadar yeterli besin bulunur
• Dişilerde müller kanalı oluşan yumurtanın döllendiği,vitellüsün vekabuğun oluştuğu yerdir.

C-İç döllenme ve iç gelişme:

• Memelilerde görülür
• Döllenme dişi bireyin vücudu içinde gerçekleşir
• Embriyonik gelişim dişi bireyin vücudu içinde tamamlanır.Ana organizma embriyonun korunması,beslenmesi,solunumu vb.bütün yaşamsal ihtiyaçlarını karşılar
• Yumurta sayısı azdır döllenme ve gelişme garanti altındadır
• Oluşan embriyo madde alış verişini ana organizmanın vücudu ile yapar
• Yumurtada kabuk yoktur. Vitellüs çok azdır.
• Allantois ve vitellüs keseleri körelmiş ve bu keselerin görevini göbek bağı almıştır

Not:İç döllenme iç gelişme gösteren bazı balık ve sürüngenlerde ana organizmanın rolü:
1-Döllenme ortamıdır
2-Embriyonun korunmasında rol alır
   Döllenme ve Gelişim 
Ovipar canlılar:

• İç döllenme veya dış döllenme görülür
• Gelişme vücud dışında gerçekleşir
• Embriyonik gelişimi destekleyecek özel davranışlar gelişmiştir

Örn:Balık,kurbağa,sürüngen ve kuş
 Ovovipar canlılar:

• İç döllenme görülür.(Genelde)
• Embriyonik gelişim yumurta içinde ana canlının vücudu içinde özel organlarda gerçekleşir.
• Ana canlının vücudu sadece koruyucudur
• Gelişimi biten yavru doğar gibi ana vücudu terk eder

Örn:Karasinek,lepistes,engerek,köpek balıkları
 Vivipar canlılar:

• İç döllenme görülür
• Yumurtalarda vitellüs çok azdır
• Gelişme ana canlının vücudunda gerçekleşir
• Ana canlı  embriyonun bütün ihtiyaçlarını karşılar.

(Beslenme,korunma,boşaltım maddelerinin atılımı,solunum vb.)
Örn:Memeliler
   1-Pronefroz tip 
Hayvanlarda üreme ve boşaltım sistemi bazı yapılar ortak olarak kullanır.Bu nedenle bu ikili  yapıya  ürogenital sistem denir.Boşaltım birimi nefridyumdur.Boşaltım maddeleri glomerulus denen
kılcal damar yumağından silli huni ile başlayan nefridyuma geçerler.Nefridyumlar segmantal diziliş gösterirler.Bu tip böbrek yapısı bütün omurgalıların embriyonal döneminde ve kıkırdaklı balıkların ergin döneminde görülür.Nefridyumlar ayrı ayrı wolf kanalına açılır.(Pronefroz kanal)
2-Mezonefroz tip 
Boşaltım birimi glomerulus ve bowman kapsüllerinin oluşturduğu malpiğhi tüpleridir(Nefron).Segmantal diziliş gösterip wolf (Mezonefroz kanal)kanalına  açılırlar.Sürüngen , kuş ve memeli embriyoları ile balık ve kurbağaların
erginlerinde görülür.
3-Metasnefroz tip 
Böbrek yapısında temel boşaltım birimi glomerulus ve bowman kapsülünden oluşmuş (malpiğhi tüpleri) nefron lardır.Farklı olarak nefron lar ortak bir kanalla böbrek havuzuna ve buradan tek kanallar  mesaneye açılır.Bu kanala üreter denir.Bu kanal sperm taşımaz.Memelilerde mesaneden uretra ile vücud dışına açılır.
Sürüngen kuş ve memelilerde mezonefroz kanalı erkek bireylerde epididimis haline dönüşür.Wolf kanalı vasdeferans haline dönüşür. Dişilerde iki yapı tamamen körelir.
 Kloak: Balık, kurbağa, sürüngen ve kuşlarda bulunan yapı sindirim, boşaltım ve üreme hücrelerinin dışa atıldığı yapıdır.Memelilerde bulunmaz.
Wolf kanalı:Balık ve kurbağaların erkek bireylerinde bulunur.Üre ve spermin dışa atılımını sağlar.Sürüngen,kuş ve memelilerin erkeklerinde wolf kanalının yerini vasdeferans kanalı almıştır.
 Müller kanalı:Balık ve kurbağalarda dişi bireylerin ovaryumundan bırakılan yumurtaların dışa atılımını sağlar. Sürüngen ve kuşlarda müller kanalı daha gelişkin olup :

• iç döllenmenin gerçekleştiği yerdir.
• Yumurta akının oluştuğu yerdir.
• Yumurta kabuğunun oluştuğu yerdir
• Bazı türlerde embriyonik gelişimin tamamlandığı yerdir.

(Ovoviviparlarda)
Kuş ve sürüngenlerin erkeklerinde rudimenter müller kanalı bulunur.Testislerde üretilen spermler vasdeferans kanalı ile  kloaka taşınırken boşaltım maddeleri  üreter ilke kloaka taşınır.