Toprak Solucanı Diseksiyonu Nasıl Yapılır?

Lumbricus terrestris, Annelida (halkalı solucanlar) filumunun Oligochaeta klasisindendir. Bunlarda sölom arka arkaya sıralanmış birçok sölom keselerinden meydana gelmiştir. Bu keselerin meydana gelmesi vücutlarının dış taraftan da bölmelere (segment, metamer) ayrılmasına neden olmuştur.

Toprak solucanlan nemli topraklarda yaşarlar. Yuvarlak ve ince silindiri andıran vücutlarının dorsal kısmı koyu, ventral kısmı ise nisbeten açık renklidir. Segment sayıları 100 den fazladır. Her segmentte karın tarafta önden arkaya dönük iki çift ve lateral de iki çift olmak üzere dört çift kıl bulunur.

Toprak solucanlarının vücutları dıştan ince bir kütikula ile örtülüdür. Kütikula tek katlı epidermisin bir salgısıdır. Epidermis hücreleri arasında derinin nemli ve kaygan olmasını sağlayan birçok tek hücreli bez bulunur. Epidermisin altında kontraksiyon hareketi ile solucanın uzayıp kısalmasını sağlayan halka ve enine kaslar bulunur. Epiderrmsle birlikte bunlar kas deri kılıfını oluştururlar.

Vücudun ön tarafında ve biraz ventralinde ağız, son segmentte de anüs bulunur. Baştan itibaren ventralde 14. segmentte dişi, 15. segmentte de erkek üreme organı açıklıkları vardır. Ancak bu açıklıklar gözle farkedilmezler. Bundan başka ergin solucanlarda şubat ve ağustos aylarında 32. ve 37. segmentler arasında kalan deri kısmı halka biçiminde kalınlaşır ve buradaki mukus bezleri gelişir. Bu yapıya klitellum denir. Klitellum kopulasyon (çiftleşme) sırasında çıkarılan salgı ile solucanların sıkıca sarılmalarını sağlayarak kopulasyonu kolaylaştırır. Aynca klitellum, yumurtaların çevresine jelatinimsi bir salgı çıkarır.

Solucanlar karanlığı severler. Görme organları olmadığı halde ışığa karşı çok duyarlıdırlar. Bu duyarlılıkları epidermis hücreleri arasında bulunan pigmentsiz ve ışıktan etkilenen hücrelerden kaynaklanır.

Toprak solucanının sırt tarafında ve her segmentinde ufacık delikler vardır. Eğer solucan kuruma tehlikesiyle karşılaşacak olursa vücut sıvısı bu deliklerden dışarı çıkarak hayvanı ölüm tehlikesinden korur. Vücut sıvısı ile vücut dışına çıkan lenf hücreleri solucan üzerindeki bakterileri yerler.

Sindirim kanalı boru şeklindedir. Ağızdan sonra gelen kaslı bir farinks ile ince bir özefagus vardır. Özefagusu kısa bir kursak takip eder. Bundan sonra gelen katı ve orta bağırsaktır. Bağırsağın dorsal kısmı bağırsak yüzeyinin genişlemesine yarayan ve tiflosolis adı verilen bir çöküntü meydana getirir. Bağırsak, dorsal ve ventral mezenterlerle vücut boşluğuna asılı bir durumda bulunur. Bağırsağın üzeri chlorogogen denilen yeşilimsi- kahverengi hücrelerle örtülüdür. Bu hücreler içinde metabolizma sonucunda oluşan maddeler birikir. Bu hücreler daha sonra vücut boşluğuna düşerek boşaltım organları vasıtasıyla dışarı atılırlar.

Sinir sistemi her segmentte sinir hücrelerinin bir araya gelmesiyle teşekkül etmiş olan bir çift gangliondan ibarettir. Bu ganglionlar sinir şeritleri aracılığı ile birleşmişlerdir. Ayrıca segmentteki ganglionları birbirine bağlayan sinir şeridine komissur, diğer segmentlerdeki ganglionları birleştiren sinir şeritlerine de konnektif denir. Ganglionlar bağırsağın altında, yani vücudun ventralindedir. Yalnız baş taraftaki serabral ganglionlar farinks üzerinde, yani dorsalde yer alırlar. İlk kez halkalı solucanlarda görülen bu sinir sistemine ip merdiven sinir sistemi denir.

Annelidierin dolaşım sistemleri kapalıdır. Bu özellikleriyle omurgasız hayvanlar içinde istisna teşkil ederler. Solucanlarda esas olarak bağırsağın üst ve alt tarafında uzanan sırt ve karın damarları vardır. Bu damarlar her segment arasında bir çift lateral damar vasıtasıyla birbirleriyle birleşirler. Bu lateral damarlarda 7. ile ıı. segmentler arasında bulunan beş çift, kontraktil olduklarından kalp görevi yaparlar. Kanın akışı dorsalde arkadan öne, ventralde ise önden arkayadır. Kanın rengi kırmızıdır.

Solunum deri ile yapılır. Boşaltım organları nefridiumlardır. Her segmentte bir çift nefridium bulunur. Her nefridiumun bir ucu nefrostom denilen kirpikli bir huni ile başlar. Kirpikli huninin uzantısı segmentler arasındaki dissepimentleri delerek kendinden sonraki segmentte boşaltım kanalını meydana getirir ve dışarı açılır.

Toprak solucanları hermafrodittir. 10. ve 11. segmentlerde birer çift ufak testis vardır. Bunlar sperm kapsülleri içinde bulunduklarından görülmezler. Testislerin biraz gerisindeki kirpikli hunilerin kanalları vasdeferensi teşkil etmek üzere birleştikten sonra 15. segmentin ventralinden dışarı açılırlar. 13. segmentte bulunan ovaryumlar da çok küçük ve bir çifttirler. Kısa olan ovidukt (yumurta kanalı) 13. segmentte başlar ve 14. segmentten dışarı açılır.

Toprak solucanlarında gelişme doğrudandır. Yani bir larva safhaları yoktur. Regenerasyon yetenekleri fazladır. Toprağa kanşmış organik maddelerle beslenirler. Toprak sindirilmeden dışarı atılır. Toprak solucanları protein bakımından zengin hayvanlardır. Bu nedenle hayvan yemlerine katılacak protein kaynağı olarak düşünülebilirler. Ayrıca deri salgılarından antibakteriyel maddeler elde edilmiştir.

Araç ve Gereçler

İri ve canlı toprak solucanları, % 10 luk alkol, ince uçlu makas, jilet, bistüri, toplu iğne, parafınli diseksiyon küveti, ince uçlu diseksiyon iğneleri, büyüteç ya da binoküler mikroskop.

İzlenecek Yol

Ø Laboratuar çalışmasına gelmeden organik madde bakımından zengin, yumuşak ve nemli topraklardan kazarak solucan toplayınız. Diseksiyonun kolay olması bakımından iri olanlarını seçiniz. Nemli toprak içinde laboratuara getiriniz.

Ø Küvet üzerine aldığınız canlı bir solucanın hareketini, uzayıp kısalmasını gözleyiniz. Klitellum bölgesini ayırt ediniz.Solucanın ön ve arka ucunu tayin ediniz.

Ø Bu incelemeyi bitirdikten sonra solucanı % LO luk alkol içine atarak öldürünüz.

Ø Öldürdüğünüz solucanı tekrar küvet üzerine alarak, iç organları incelemek için diseksiyonunu yapmak üzere iki ucundan küvete toplu iğneler ile hafifçe gerdirerek tespit ediniz.

Ø Jilet ile solucanın ağız kısmından başlayarak sırttan arkaya doğru kesiniz. Bu işlem sırasında özen göstererek alttaki bağırsağı kesmemeye çalışınız. Bunun için kullandığınız kesici aracı fazla derine batırmayınız.

Ø Kesilen deriyi her iki yan tarafa doğru açarak iğneleyiniz. Bu durumda dissepimentleri biraz kestikten sonra iç organlar iyice ortaya çıkarlar.

Ø Bu açma işlemini solucanın yansına kadar devam ettiriniz. Açma işlemi tamamlanınca iç organlarını bir büyüteç altında inceleyiniz. .

Ø Başta, yutağın hemen üzerinde beyaz renkli ve iki parçalı görünen bir serabral ganglion vardır. Bu organı bulunuz.

Ø Sindirim sistemi ağızda başlayıp, yutak (ağıza bağlı şişkince bir kısım olarak görülür), yemek borusu (yutağın devalı olup üzerinde kalp görevi yapan damarlar ve bayaz renkli sperm keseleri vardır), kursak (hafif şişkin), katı (üzerindeki enine çizgilerden farkedilir) ve orta bağırsak olarak devam eder.

Ø Sırt ve karın damarlan bağırsağın yanına kaymış olabilirler. Yemek borusu üzerinde kalınlaşmış ve kalp görevi yapan lateral damarları görünüz. Bunlann kontraksiyonu devam ediyor olabilir. Kann ve sırt damarlarım birbirine bağlayan ince lateral damarlan da inceleyiniz.

Ø Yemek borusu üzerinde beyaz renkli sperm keseleri ve bunların iki yanındaki reseptekulum seminisleri görebilirsiniz.

Ø Bağırsağın yanlarında dissepimentler, nefridiumlar (bunları ancak binoküler ile inceleyerek görebilirsiniz) bulunur. Solucanın bu durumda açılmış şeklini, organların yerlerini de göstererek çiziniz.

Ø Çizim işleminiz bitince bağırsağı yana çekip, altında bulunan ip merdiven sinir sistemini açığa çıkararak inceleyiniz.