Bakterilerde Hareket Özellikleri

Bakterilerde hareket kavramı ele aldığımızda genel olarak 5 farklı şekilde harekete rastlamak mümkündür. Bunları sıralasıyla yazmak gerekirse; flagella ile hareket, kayma hareketi, spiral hareket, koloni hareketi ve pasif hareket (Brownian hareketi) olarak adlandırılırlar.

1-) Flagella İle Hareket: Kamçı, Flagella ya da Flagellum , ince, uzun ve iplik benzeri organeller olup hücrelerin yüzeyinden çıkar, hareket ve beslenmede kullanılır. Aynı zamanda akıcı madde ve tanecik nakline yararlar.

Kamçı, pek çok tekhücreli organizmanın ve bazı çokhücreli organizmanın, etrafta hareket edebilmesini sağlayan bir organeldir. Kamçıların üç farklı domain için üç farklı yapısı bulunabilir. Bakteriyel kamçılar; vida gibi hareket edebilen helezon telciklerdir. Archeae kamçıları, bakteriyel kamçılara benzer gibi gözükseler de pek çok detayları göz önünde tutulduğunda bu iki kamçı türü birbirinden faklıdır; ve birbirleriyle homolog organel olmadıkları kabul edilir (yani görevleri birbirine benzese bile, kökenleri ve ortaya çıkış biçimleri farklıdır). Ökaryot kamçılar da (hayvan, bitki ve protist hücrelerin sahip olduğu), kompleks yapıya sahip, koruma amaçlı olarak ileri-geri kamçılama yeteneğine sahip organellerdir. Bazen bunların diğer kamçılardan farkını vurgulamak için sil adı da verilir. Bakteriyel kamçının yapısını, proteinden oluşmuş olan flagellin oluşturur ve yaklaşık olarak 20 nanometre kalınlığındaki içi boş bir tüp halindedir. Sarmaldır ve hücre zarının dışında, “kanca” adı verilen eğik bir kısmı bulunur; bu kanca sayesinde sarmalını hücreden dışarı herhangi bir noktaya yönlendirebilir.

2-)Kayma Hareketi: Katı bir yüzeyin üzerinde kayarak hareket edebilirler. Boylamasına eksen üzerinde Trichom’ların rotasyonu ile hareket gerçekleşir. Bu ara iplikçikler titreşir veya salınır (ossilasyon) durumdadır (“Oscillaatoria”).Spirochaete tek hücreli kemoheterotrof bakterilerdir. Hücre yapısı ve hareket tarzlarının farklılığı nedeni ile ayırt edilebilirler. Katı yüzeylere veya yerlere tutunmadan veya kayma gereği görmeden, kamçıları olmamasına rağmen hareket edebilirler, yüzebilirler. Bu hareketlerini fibrillere borçludurlar. Bazı Cyanobakterilerde kayma ile hareket edebilirler. Hareketleri kamçıları ile değil, katı yüzeylerde kayma ile olmaktadır.

3-)Spiral Hareket: Vücutları sarmal şekilde olan bakterilerin nemli besi yerleri üzerinde aksiyal filamentleri yardımı ile burgu şeklinde hareket ederek yer değiştirirmeleri ile gerçekleşmektedir. Spiral şekilli bakterilerin bu tarzda bir hareketi sonucu spiral hareket olarak adlandırılmaktadır. Spiroketlerde spiral şekilli (birden fazla kıvrımlı)kendi üzerine katlanabilen mikroorganizmalardır. Spiroketler aksiyel filamentleri sayesinde yer değiştirici (ileri-geri) burgu biçiminde ve yılan vari olmak üzere 3 türlü hareket ederler.

4-)Koloni Hareketi: Bazı bakterilerin nemli katı besi yeri üzerinde oluşturdukları koloniler çok yavaş bir kayma hareketi yaparak yer değiştirirler.Kayma esnasında kolonilerin kenarları ada üzerinde paralel bir iz bırakırlar.Bu izlerde bulunan bakteriler ürüyerek bir yol oluştururlar.Filagellalar bakteriye gıda,oksijen,ışık vb.ihtiva eden ortamlara götürmeye veya zararlı yerlerden uzaklaştırmaya yarar.Bu tarz hareket genellikle Taksis olarak isimlendirilir.
Hareket bir yöne ise Pozitif Taksis,bir yerden kaçma ise Negatif Taksis olarak adlandırılır.Fotosentetik yada Pigmentik bakterilerin ışık kaynağına gitmesi Pozitif Fototaksis,oksijen ve gıda kaynağına gidişleri Pozitif Kemotaksis olarak isimlendirilir.

5-)Pasif Hareket(Brownian Hareketi): Flagellaya sahip olmayan bakteriler bulundukları sıvı ortamda titreşim,dönme,bükülme,sallanma gibi kendi cinslerine özgü ve aktif harekette olduğu gibi yer değiştirmeyen bazı hareketler yaparlar.Bu hareketler Pasif Hareket(Brownian Hareketi) olarak tanımlanır.Bu hareket bakterinin bulunduğu sıvı ortamdaki moleküllerin etkisi ile meydana gelmektedir.. Bu harekete ilk kez Brown tarafından gösterilmesi nedeniyle Brownian hareket denir. Bazen de lam lamel arası incelemelerde sıvı içinde kayma ve akmalar olarak görülebilir.