Omurgasız Hayvanlarda Boşaltım Organları ve Fizyolojisi

Sünger ve Sölentereler  özel bir boşaltım organı olmayan hayvan gruplarıdır. Vücut duvarının yüzey hücreleri bu görevi yerine getirirler. Küçük katı atıklar ise amipsi hareket eden özel hücreler tarafından vücut boşluğuna taşınırlar.

Yassısolucanlardan bağırsaksız formlarda da boşaltım organı bulunmaz. Turbellaria’da küçük sıvı damlaları halinde parenşim arasına salınan boşaltım maddeleri, vücut kontraksiyonları ile, sindirim yapan hücre kitlesine gelir ve oradan da sindirilmiş maddelerle birlikte ağızdan dışarı atılır. Bağırsaklı formlarda ve Yuvarlak kurtlarda ise protonefridium (alev hücreleri) adı verilen boşaltım organları meydana gelmiştir. Vücut boşluğundan alev hücresinin içine difüzyonla giren artık maddeler ortadaki boşluğa geçer ve hareketleri bir alev hareketini andıran sillerin hareketi ile kanal aracılığı ile dışarı atılırlar. Protonefridium sayısı çok fazla olabilir ve bunların kanalları birbirleri ile birleşerek ortak bir kanalla dışarı açılırlar.

Bunlar vücudun yanlarında uzanan ve birçok sekonder kanallar meydana getiren 2-3 ana boşaltım kanallarından meydana gelmiştir. Sekonder kanallar, uçlarını tıkayan terminal hücrelerden başka, çeperlerinde de yer, yer kirpik demetleri bulundurabilirler. Ana boşaltım kanalları iki ve ya daha fazla porla dışarı açılırlar.

Annelidlerde ise boşaltım organları segmental sıralanmış nefridiumlardır. Her segmentte bir çift nefridium bulunur. Bu organlar silli bir huni (nefrostom) ile sölom boşluğundan başlarlar. Boşaltım kanalının içi silli olup ya aynı segmentten veya arkadaki segment bölmesini (dissepiment) delerek geçtikten sonra bir sonraki segmentten dışarı açılır (Şekil 6.2). Bu sistemin protonefridiumden önemli farkı, kanal çevresinde kılcal kandamarları ile bağlantı kurmasıdır. Yani bu sistemde nefrostom aracılığı ile doku sıvısıyla, kanalları aracılığı ile de dolaşım sıvısıyla bağlantı bulunmaktadır.

Eklembacaklılarda boşaltım organları nefridiumlara benzer. Bunların nefridiumlarının başlangıç yerlerinde silli huni yerine, sölom kalıntısı olarak kabul edilen bezli bir kese vardır. Bazılarında da sindirim borusuna açılan tüb şeklinde bezli eklentiler Malpighi tüpleri boşaltım organı görevi yaparlar. Bu keseler dolaşım sıvısının yer aldığı sinüs boşluklarıyla doğrudan temas durumundadırlar (Şekil 6.3). Buradaki metabolizma atıkları tüpler içine alınır, bunlardan ürik asit çöker, su ve K+ geri emilip dolaşım sıvısı hemolenfe geri verilir.Yoğun ancak yine de sıvı idrar sindirim kanalı yoluyla dışarı atılır. Suyun ve K+ un en hızlı emildiği kısım tübülün bağırsak rektumuna yakın olan distal bölgesidir. Tüpün proksimal bölgesinde ise K+ tübül lümeninden tekrar hemolenfe geçerken Na+ aynı bölgede ters yönde geçiş yaparak tübül sıvısına geçer.