Bitkilerde Epidermis ve Peridermis

Epidermis ve peridermisten meydana gelen örtü doku; kök, gövde, yaprak ve meyvelerin üzerini örter.

Epidermis

• Genç otsu ve odunsu bitkilerin dış yüzeyini örten dokudur.

• Bu doku; hücreler arası boşluğu bulunmayan bir doku olsa da yer yer epidermis tüy, stoma ve hidatotlarla kesintiye uğrar.

• Epidermisin üzeri, epidermis hücrelerinden salınan kütin maddesi ile oluşturulan kütikulaile kaplıdır.

• Kütikula saydam, mumsu bir yapıya sahip olduğundan, ışığı geçirir ancak suyu ve su buharını geçirmez.

• Bu sayede su buharlaşmasını ve su kaybını engellerken, fotosentezin oluşumuna yardım eder.

Epidermis hücrelerinde kloroplast yoktur. Epidermis hücrelerinden oluşan yapılar şunlardır:

Tüy

• Epidermise ait hücrelerin dışarıya doğruoluşturdukları çıkıntılardır.

• Bitkinin türüne, yaşadığı çevre şartlarına göre yapı ve görev bakımından farklı tüyler vardır.

• Bazıları su kaybını azaltarak, sıcak havalarda bitkiyi korur.

• Bu tüyler, epidermis üzerinde oluşturdukları tabaka sayesinde, güneş ışınlarını yansıtarak bitkinin aşırı ısınmasını önler.

• Aynı zamanda stomaları doğrudan rüzgâr almaktan korurlar.

• Silisyum ya da kalker taşıyan sivri uçlu, kalın çeperli tüyler hayvanlara karşı bir savunma aracı olarak görev yapar.

• Bazı tüyler ise güzel kokulu kimyasalları salgılar.

• Bu tüyler bazı bitkilerin gövde ve yapraklarında, bazı bitkilerin ise çiçeklerinde bulunur.

• Kökte bulunan emici tüyler ise topraktaki su ve suda çözünmüş minerallerin

• alınmasını sağlar.

Gözenek (Stoma)

• Bitkilerde hayatın devamı için; epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla oluşan stomalar, gaz alış verişini ve terlemeyi sağlarlar.

• Stomalar bitkinin solunum ve fotosentez olaylarını gerçekleştirmesinde önemli bir etkiye sahiptir.

Hidatot (Su Savakları)

• Ksilem borularıyla bağlantılı, iki hücreden oluşmuş, açılıp kapanamayan, yaprak kenarlarında bulunan ve damlama (gutasyon) ile suyun dışarı atılmasını sağlayan yapılardır.

Emergensler (Dikenler)

• Tüylerden farklı olarak epidermis hücrelerinin yanı sıra, parankima hatta iletim doku elemanlarına da sahip epidermis kökenli yapılardır.

• Emergensler bitkinin kendini hayvanlara karşı savunmak amacıyla geliştirdiği bir diğer savunma aracıdır.

Peridermis

• Çok yıllık bitkilerin kök ve gövdesindeki kalınlaşmalar nedeniyle, epidermis dokusu parçalanır ve bitkiyi koruyamaz hale gelir.

• Bu durumda, epidermis dokusunun yerini peridermis alır.

• Bu dokuyu oluşturan hücrelerin çeperinde biriken süberin maddesi, bitkinin su kaybını önler.

• Ayrıca bitkiyi sıcak, soğuk ve mekanik etkilere karşı korur.

• Peridermis üzerinde bazı açıklıklar vardır. Lentisel (kovucuk) olarak adlandırılan bu açıklıklar, gövde içinde bulunan canlı hücreler ile dış ortam arasındaki gaz alış verişini sağlar.

• Lentiseller, oksijen alınması ve karbon dioksit atılmasını sağlayan açıklıklardır.

• Bitkilerdeki salgılar metabolik olaylar sonucunda meydana getirilir. Salgı hücreleri; canlı, bol sitoplazmalı ve büyük çekirdeklidir. Bu hücreler aynı zamanda golgi organeli bakımından zengindir.

• Bitki metabolizması sonucunda oluşan çeşitli salgı ürünleri, farklı yöntemlerle depolanır.

• Bitkilerde oluşturulan önemli salgılar enzim, su, bal özü (nektar), glikozid, alkoloid, reçine, eterik yağ ve kristallerdir.

• Salgı maddelerinden tanen ve reçine gibi antiseptik maddeler bitkiyi çürümekten korur. Nektar ise tozlaşmada önemli rol oynar. Salgı hücreleri epidermiste bulunuyorsa dış salgı bezi, iç dokularda bulunuyorsa iç salgı bezi adı verilir.

• Hücre dışı salgılar:

Salgı maddeleri önce hücre içinde oluşturulur. Daha sonra hücre dışına atılır. Koku ve bal özü oluşturulan hücrelerle, böcekçil bitkilerin dış ortama salgıladıkları enzimler, bu çeşit salgılardandır.

Hücre içi salgılar:

Hücre sitoplazmasında üretilen salgılar koful ve sitoplazmalarda biriktirilirse bunlara iç salgı denir. Örneğin portakal kabuğundaki eterik yağlar bu şekilde oluşturulmuştur.

Salgı boruları:

Bir ya da birkaç tane salgı hücresi uzayarak salgı borusu haline gelir. Salgı borularının içinde süte benzeyen bir sıvı bulunur. Örneğin, sütleğen ve kauçuk gibi bitkilerdeki salgı boruları bu şekilde oluşturulmuştur.