LYS, YGS, İnsanlarda Sinir Sistemi

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

Beyin, Beynin Bölümleri ve bu bölümlerin görevleri, Çevresel Sinir Sistemi, Omurilik, Omurilik Soğanı, Otonom Sinir Sistemi, Refleks, Somatik Sinir Sistemi ve konu ile ilgili daha fazla bilgiyi ders notumuzda bulabilirsiniz.

BEYİN:

Beyinin görevi, vücut faaliyetlerini  yönetim, denetim ve düzenleme merkezidir (komuta merkezi). Milyarlarca nöronlarla oluşmuştur. Sinir sisteminin önemli bir kısmıdır. Öneminden dolayı dışarıdan gelen tepkilerden korunmuşudur. Dıştan içe doğru; Kafatası, sert zar,örümceksi zar ve ince zar.

• Kafatası: Yassı kemiklerin oynamaz eklemlerle bir araya gelerek oluşturduğu bölümdür. Üzerindeki saç ve deri güzel görünmesini sağladığı gibi beyinin korunmasında da görev alır.
• Sert zar: Beyni en dıştan koruyan zardır. Kafatasına yapışıktır. Beyni dışarından gelen darbelere karşı korur
• Örümceksi zar: Sert zar ile ince zar arasındaki bağlantıyı sağlar
• İnce zar: Beynin bütün kıvrımlarını örten en içteki zardır. Üzerinde bulunan kan damarları sayesinde beynin benlenmesini sağlar.

Beyin vücudumuz için çok önemli olduğundan ve beslenmesini kolaylaştırmak amacı ile ince zar ile örümceksi zar arasında bir sıvı bulunur. Buna beyin omurilik sıvısı (BOS) denir.

BOS’UN GÖREVLER:

• Beyni darbelerden koruru.
• Kan ve sinir hücreleri arasında alışverişi sağlar. Merkezi sinir sisteminde iyon değişimin dengede kalmasına yardımcı olur.

Beynin gelişmişliği kıvrımlarıyla orantılıdır. En çok kıvrıma sahip olan canlılar memelilerdir

Beynin Bölümleri:

1.Ön Beyin: Ön beynimiz iki kısımdan oluşur. Uç ve ara beyindir. Ön beynimiz nöronlardan oluşur. Nöronların bir araya gelerek oluşturduğu boz madde bulunur. Ak madde ise akson demetlerinden oluşur.

1. a.      Uç Beyin:

Beyni üstten kapatan bölümdür. İki yarım küreden oluşur. Bu bölüme beyin kabuğu da denir. Bu bölümün görevi; duyu, hareket, anlama, yazma ve hatırlama merkezi buradadır. Ayrıca zeka, hafıza, bilinç ve öğrene. Öğrenilmiş davranışları kontrol etme burada gerçekleşir. Uç beyin; ön beynin en büyük bölümüdür. Canlıların koklama çıkıntıları ( koku alma merkezi) burada bulunur. Uç beyin Rolondo yarığı ile enine ikiye ayrılır.

Beyin yarımküreleri çıkarılmış kuş özel bakımla yaşamını sürdürebilir. Ağzına konan yemekleri yutabilir. Uçabilir ve tüneyebilir. Fakat uyarılmadıkça tekrar uçamaz. Hareketlerin tümü bilinçsizdir. İnsanda bu bölüm zedelendiğinde vücudu kontrol eden sinirler görevini yerine getiremez ve felç olur. Orta yaşın üzerindeki insanlara felç meydana gelirse sinirlerin kendini onarma yeteneği olmadığından kişi iyileşemez. Küçükçocuk ve gençlerde beyin zarar görürü ise sinir h

Creleri kendi onaracağından azda olsa iyileşme görünür.

1. b.      Ara Beyin:

İki Bölümden oluşur.

1. Talamus: Koku duyusu hariç diğer duyuların toplanma ve dağılma merkezidir. Duyulardan gelen emirler. Burada düzenlenerek beyin kabuğuna (uç beyin) gönderilir. Uyku halinde Talamus ve beyin kabuğu iş yapmaz
2. Hipotalamus: İç organ ve dokuların otomatik kontrol merkezidir. Hipotalamusa bağlı, vücudumuzda hormonların salgılanmasını kontrol eden hipofiz bezi bulunur. Hipotalamus RRF salgılayıcı faktör ile hipofiz bezinin çalışmasını kontrol eder. Susamayı kontrol ederek, su dengesini, tokluk ve iştah ayarlayarak vücut ağırlığını kontrol eder. Vücut sıcaklığını kontrol eder. Karbonhidrat ve yağ metabolizmasını düzenler. Kan basıncını, uykuyu düzenler. Heyecan ve korku ile ilgili merkezler buradadır. Hipotalamusun çıkarılması sürekli uyuya neden olur.

2.Orta Beyin:

Beyincik, omurilik soğanı ve omurilik arasında bağlantı kuran sinirlerin geçtiği yerdir. Görevi; gözle kulak reflekslerinin merkezidir. Gözbebeklerin büyüyüp küçülmesini, köpeğin sesi duyunca kulakların dikleştirmesi vb kontrol eder. Kas tonusunu ve vücut duruşunu düzenleyen merkezdir.

3: Arka Beyin

İki bölümden oluşur. Beyincik ve omurilik soğanı

1. Beyincik

Beynin arka alt kısmında bulunur.Görüntüsü beyne benzer. İki yarım küreden oluşmuştur. Girinti ve çıkıntıları vardır. Beyinciğin dış kısmında boz iç kısmında ak madde vardır. Görüntüsü ağaca benzetildiği için hayat ağacıda denir. Beyinciğin iki yarım küresi birbirine Pans köprüsü ile bağladır. Pans, beyinciğin iki yarım küresi arasında impulsu geçişini sağlar, orta beyin ile ilişki kurmasına yardım eder.

1. Omurilik Soğanı:

Beyinciğin altında omurilik ile pans arasında bulunur. Omuriliğin başlangıç yeridir. Beynin tersine dışta ak içte boz madde bulunur. Beyinden gelen sinirler omurilik soğanında çaprak yaparak geçerler. Beynin sol yarım küresi vücudun sağ tarafına, sağ yarım küresi vücudun sol tarafını denetler.

Görevi: Solunum, sindirim, boşaltım, dolaşım ve salgılama gibi yaşamsal olayların kontrol merkezidir. Kusma, çiğneme, öksürme, hapşırma gibi şeylerin merkezidir. Kalp hızının düzenlenmesi, kalp damarlarının daralıp genişlenmesi, karaciğerde şeker ayarlanmasında buradan kontrol edilir. Vücudumuzdaki yaşamsal olayların kontrol edildiği için hayat düğümü de denir. Çarpma ve zedelenmede zarar görürse, canlı hayatını kaybeder.

OMURİLİK:

Merkezi sinir sisteminin bölümüdür. Omurganın içinde omurga boyunca uzanır. Omuriliğinde beynimiz gibi önemli bir organımızdır. Üç katlı zarla korunur. Ayrıca omurilik kanalı ile zarlar arasında BOS bulunur. BOS’un görevleri beyinde olduğu gibidir. Omuriliğin iç kısmı boz madde , dış kısmı ak maddeden oluşur. Boz madde omuriliğin içinde kelebek “H” görünümünde yer alır. Boz maddenin görüntüsü gereği öne bakan uçlarına ön (ventral= motor sinirlerine bağlıdır) çıkıntı. Arkaya baka uçlarına arka (Dorsal= Duyu sinirlerine bağlıdır) çıkındı denir. Ön ve arka çıkıntıları birbirine bağlayan yan çıkıntılar( Otonom Sinir Sistemine ait sinir sisteminde bağlıdır) bulunur.

Omurgamız 33 omur kemiğinin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Omurilikten çıkan sinirler, omurganın her parçasından 2 çift sinir çıkar. Bu yüzden omuriliğimizden çıkan 3 çift sinir vardır. Sinirlerin omurilikten çıktıkları yere kökte denir.

Refleks:

Belli bir uyarana karşı gösterilen ani tepkilerdir. İsteğimiz dışında vücudumuzda gerçekleşen refleksler vardır. Ör: Gözbebeğimizin büyüyüp küçülmesi, göz kapaklarının açılıp kapanması, gülme, kızarma, esneme, terleme, diz kapağına vurunca bacağın kalkması, Uykuda ya da narkoz aldığımızda zaman refleksler zayıflar ya da tamamen ortadan kalkar. Vücudumuzda doğuştan gelen refleksler vardır. Bunlara kalıtsal refleks denir. Ör: Bebeğin emme refleksi). Bazı reflekslerde özel eğitimle kazanılır. Bunlara da koşullu refleks denir.(Powlonun deneyi Köpek zil sesi). Reflekslerimiz oluşurken refleks yayı meydana gelir. Refleks yayı duyu nöronu, motor nöronu ve ara nörondan oluşan bir sistemdir. Ayağımıza çivi battığında duyu sinirleri uyarıyı alır. Omuriliğin arka çıkıntısından geçerek ön çıkıntısından beyne ulaştırılır. Beyinde bulunan motor nöronların aldığı impulsu ayağımıza gönderir. Ayağımıza çekeriz.

ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ:

Çevresel sinir sistemi uyartıları alıp, beyin ve omuriliğe götüren burada oluşan yanıtları da kas ve bezlere iletirler. Çevresel sinir sistemi sinir lifleri ve gangliyonlardan oluşur. Beyinden çıkan 12 çift kafa sinirleri duyu organlarının çalışmasında görev alırlar. Omurilikten çıkan sinirler 31 çifttir. Omurilik sinirleri olarak adlandırılır. ÖR: En büyük omurilik siniri: Siyatik siniri, En büyük kafa siniri vagusdur.

Çevresel Sinir Sistemi görev ve işlevine göre ikiye ayrılır.

1. 1.      Somatik Sinir Sistemi:

İsteğimizle yaptığımız davranışları kontrol eder. İskelet kaslarının (çizgili kaslar) bulunduğu yerleri kontrol eder. Miyelinli nöronlardan oluşur. Koşmak, yazı yazmak gibi davranışları düzenler.

1. 2.      Otonom Sinir Sistemi:

İsteğimiz dışında gerçekleşen davranışları kontrol eder. Bütün iç organlarımız bu sistemle kontrol edilir. Miyelinsiz nöronlardan oluşur. Otonom sinir sistemi birbirine zıt çalışan 2 bölümden oluşur. Her bir iç organın bir sempatik bir de parasempatik sinir sisteminden gelen bir çift sinir vardır. Böylece iç organın çalışması yavaşlatabilir ya da  çalıştırabilir. Semapatik sinir sistemi, organların daha hızlı çalışmasını sağlar. Parasempaik sinir sistemi, ise yavaşlatır.

Kişilerin beyni zarar görürse bilinç ortadan kalkar. Otonom sinir sistemi çalıştığı için kişinin devam eder. Buna da bitkisel yaşam denir.

Reflekste arka kökten giren duyu sinirleri ara nöronlarla sinaps yapar. Impuls ön kökten çıkar ve motor nöronlarla tepki organına iletilir.