LYS, Sindirim Sistemi, Konu Anlatımı

BESLENME VE SİNDİRİM

Bu konumuzda beslenme ve sindirim olayını işleyeceğiz.Büyük ve karmaşık moleküllü besinlerin kendilerini meydana getiren daha küçük moleküllere parçalanarak hücre zarından geçebilecek hale gelmesine sindirim denir.

Üç evrede gerçekleşir;

1-Mekanik sindirim:

Büyük parçaların mekanik bir şekilde küçük parçalara ayrılmasıdır. Herhangi bir kimyasal(enzim) kullanılmaz.
Mekanik sindirim;ağız (dişler vb), mide,taşlı gibi organlarda gerçekleşir.

2-Kimyasal sindirim:Besinlerin enzimler yardımıyla daha küçük parçacıklarına ayrılmasıdır.
Kimyasal sindirim;Ağızda(tükürük vb.), midede,ince bağırsaklarda ve hücre içlerinde gerçekleşir.
Not:Saprofit bakteri ve mantarlarda,serbest yaşayan protistalarda, insektivor bitkilerde, endoparazitler hariç bütün omurgasızlarda ve bütün omurgalılarda görülür.

3-Emilim:İnorganik besinlerin ve organik besin yapıtaşlarının hücrelere madde alınım kurallarına göre geçmesidir.
Emilim;İnce bağırsaklarda,kalın bağırsaklarda ,protistalarda,çok hücreli basit yapılı canlılar ve endoparazitlerde bütün vücut yüzeyinde
Not:İnsektivor bitkiler ve bütün hetetorflarda görülür.

Kimyasal sindirim gerçekleşme ortamı bakımından iki farklı durum görülür.

1-Hücre içi sindirim:

Besinlerin parçalanması yapı taşlarına hücrenin içinde bir koful içinde oluyorsa buna hücre içi sindirim denir. Kofuldaki besin maddeleri lizozom enzimleri tarafından parçalanır. Sindirilen besinler sitoplazmaya geçer. Artık maddeler boşaltım kofulu ile hücre dışına taşınır. Koful zarı ve hücre zarının birleştiği yerde açıklık oluşarak dışarıya atılır.

B itkiler ihtiyaç duydukları besinleri fotosentezle üretirler. Ürettikleri besinlerini de depolarla. İhtiyaç duydukları zamanda hücre içi sindirimle bu maddeleri sindirip kullanırlar. Bir hücreli ve süngerlerde hücrelerde hücre içi sindirim yapar.

2-Hücre dışı sindirim:
A)Saprofitlerde:

• Bazı bakteri ve mantarlar bu gruptandır.
• Özelleşmiş sindirim yapıları görülmez.
• Özel Enzimlere sahiptirler..
• İlk olarak kimyasal sindirim daha sonra emilim olayı gerçekleşir.
• Olay hücre dışında gerçekleştiği için besinin sindirilme ve emilme hızı yavaştır.
• Hücre dışı sindirimde mekanik sindirim görülmez.

B)İnsektivor bitkilerde:

• Bazı yaprakları metamorfozla böcekleri yakalama organı ve sindirim ortamı haline gelmiştir.
• Özel sindirim enzimlere sahiptirler
• İlk olarak kimyasal sindirim daha sonra emilim olayı gerçekleşir Mekanik sindirim görülmez.

C)Holozoik beslenen hayvanlarda:

• Sindirim özelleşmiş boşluklarında gerçekleşir.
• Özel bezler tarafından kimyasal sindirimin değişik aşamalarında rol alan enzimler salgılanır.
• Mekanik sindirimden sonra gerçekleşir.(Bazı canlılarda önce sindirim sistemi ve birlikte gerçekleşir.)
• Beslenme hızlı ve verimlidir.
• Herbivor canlıların bağırsaklarında yaşayan bazı tek hücreliler hücre dışı sindirime yardımcı olurlar.
• Endoparazitler hariç çoğu omurgasız ve bütün omurgalılar bu gruptandır.
• Besin kaynaklarına göre herbivor, karnivor ve omnivor olmak üzere üçe ayrılırlar.

Sindirim sisteminde özelleşmiş yapılar
1-Kursak:

• Toprak solucanı ve kuşlar gibi ağızda mekanik sindirimi olmayan herbivor canlılarda görülür.
• Besinlerin depolanmasında rol oynar.
• Besinlerin ıslatılıp yumuşatılmasında ve mekanik sindirime hazırlanmasında rol oynar.
• Yavru bakımı olan kuşlarda yavrulara besin taşıma ve hazırlamada rol oynar.
• Karnivor kuşlarda kemik, tırnak,tüy gibi sindirilmeyen artıkların toplanıp dışa atılmasını sağlar.

2-Taşlık:

• Toprak solucanı ve kuşlar gibi ağızda mekanik sindirimi olmayan herbivor canlılarda görülür
• İçinde küçük taşları olduğu kaslı bir organdır
• Bezli mideden sonra gelir.

Not: Taşlık taşımayan canlılarda besin depolama mekanik sindirimden sonra gerçekleşir .Ancak taşlık taşıyan canlılarda besinler önce depolanır sonra mekanik sindirime uğratılır.

• Bahçe salyangozlarının taşlıklarında taş değil özel dişler bulunur.
• Sindirimin hızlandırılmasında rol oynar.

3-Özelleşmiş mide ve Kör bağırsak:

• Herbivor memelilerde görülür.
• Besin değeri az olan bitkisel besinlerin depolanması ve mayalanmasını sağlar.
• Bu yapılarda  simbiyotik yaşayan ve selüloz sindiren enzim üreten tek hücreliler bulunur.
• Bu yapılar canlıda önemli hacim ve ağırlığa sahiptir.

4-Holozoik beslendiği halde mekanik sindirim için mide hariç özelleşmiş yapının görülmediği canlılar:

• Balıklar, kurbağalar,sürüngenler
• Karnivor oldukları için sindirim kolay ve hızlıdır. Az miktarda alınan besinler uzun süre yeterlidir.

5-Kompleks canlılar olmasına karşın sindirim sistemi taşımayan canlılar:

• Bu canlılar endoparazitler dir.
• Diğer canlıların sindirim boşluğunda veya doku sıvılarında yaşar.
• İhtiyaç duyduğu besinleri canlı sistemlerinden hazır olarak tüm vücud yüzeyi ile emerek alırlar.

örnek Karaciğer kelebeği,Tenya,Plazmodium
6-Kompleks canlılar olmasına karşın mekanik sindirimi olmayan ve kimyasal sindirimi vücud dışında yapan canlılar:

• Örümceklerden çoğu bu gruba girer.
• Avını yakaladıktan sonra enzimlerini avının vücudu içine enjekte eder kimyasal sindirim sonucu oluşan besleyici sıvı içilerek beslenme tamamlanır.

7-İnsektivor bitkilerde :

• Böcek yakalamak ve kimyasal sindirime uğratmak için özelleşmiş yapraklara sahiptirler.
• Besinleri vücud dışında kimyasal sindirime uğrattıktan sonra difüzyon la hücreleri tarafından emilir.