Büyütülmüş görüntü veren optik sistem özellikleri

Cisimlerden büyütülmüş görüntü elde etmeye yarayan optik sistem 4 ayrı kısımdan meydana gelir: a. ışık kaynağı, b. kondansör, c. objektifler, d. oküler..

a. Işık kaynağı: Doğal ya da yapay ışık kullanılabilir. Işık kaynağı genelde mikroskobun altına monte edilmiştir.

b. Kondansör: Preparat tablasının altında bulunur. Bir kol aracılığıyla aynı eksen üzerinde aşağı-yukarı hareket ettirilebilir. Birkaç mercekten yapılmıştır. Kaynaktan kendisine gelen ışığı yoğunlaştırarak preparat üzerine yönlendirir.
Kondansörün alt yüzünde kondansör diaframı adı verilen bir diafram bulunur. Bunun görevi kullanılan objektifin büyütme gücüyle orantılı olarak ışığı azaltıp çoğaltmaktır. Küçük büyütmeli objektiflerle çalışırken az ışık, büyük büyütmeli objektifle çalışırken fazla ışık gerekir.

c. Objektifler: Objektifler metal bir tüp içine yerleştirilmiş birkaç mercekten oluşur. Bunlar optik sistemde ilk büyütmenin meydana geldiği kısımlardır. Her objektifin üzerinde özelliklerini işaret eden bazı sayılar vardır. Örneğin, objektif üzerinde 40/0.65 – 160/0.17 sayıları varsa, bu sayıların anlamı şudur:
40: objektifin nesneyi kaç kez büyüttüğünü,
0.65: numerik apertür sayısını,
160: objektifin kullanılacağı tüpün uzunluğunu,
0.17: Preparatı kapatmak için kullanılacak lamel kalınlığını (mm) gösterir.
Bazı objektiflerde ( ∞ ) simgesi bulunabilir. Bu o objektifin her uzunluktaki tüple kullanılabileceğine işaret eder. Yine bazı objektiflerde 0.17 yerine ( 0 ) veya ( – ) işareti bulunabilir. ( 0 ) o objektifin bakteriolojik preparatlarda, ( – ) işareti ise her kalınlıktaki lamelle kullanılabileceğini gösterir.

( Numerik apertür sayısı ne demektir ? Bir mikroskobun ayırım gücü ( resolusyon gücü, çözümleme gücü) numerik apertür sayısı ile ilgilidir. Ayni büyütmeyi sağlayan iki objektiften ; numerik apertür sayısı daha yüksek olanda resolusyon (ayırım) gücü daha fazladır. Ayırım (resolusyon) gücü; birbirine en yakın iki nokta arasındaki mesafeyi gösterir. Not: yukarda verilen ışık ve elektron mikroskoplara ilişkin ayırım güçleri incelendiğinde konu daha iyi anlaşılacaktır. )
Objektifler kendi ekseni etrafında dönebilen bir revolver üzerine yerleştirilmişlerdir. Objektifler kuru sistemli objektifler ve immersiyon objektifleri olmak üzere ikiye ayrılırlar. Kuru sistemli olanlarda obje ile objektif arsına hava bulunur. İmmersiyon objektiflerinde ise daha fazla ışık toplayabilmek için , obje ile objektif arasındaki aralık uygun bir sıvıyla ( su, gliserin, sedir yağı ) doldurulur. En iyi immersiyon sedir yağı ile elde edilir. Çünkü bu yağın ışığı kırma indisi (1.52) obje ve objektifinki ile aynıdır. Havanın ışığı kırma indisi 1.0, suyun 1.33, gliserinin 1.39 dur. Genellikle 40 defaya kadar büyüten objektifler kuru sistemli , 40 dan fazla büyütenler ise immersiyon sistemli olarak yapılırlar.

d. Oküler : Tüpün göze gelen tarafında bulunurlar. Bazı mikroskoplarda bir adet ( monoküler), bazı mikroskoplarda ise iki adet ( binoküler) oküler bulunur. Oküler ; objektifin büyüttüğü görüntüyü tekrar büyüten ve objektifin ışık kusurlarını düzelten birkaç yakınsak mercekten oluşmuş optik kısımdır. Objektiflerde olduğu gibi her okülerin büyütme gücü üzerinde yazılıdır.
Son yıllarda, ışık mikroskopların büyütme ve çözümleme yetenekleri ışığa duyarlı video kameralar kullanılarak daha da geliştirilmiştir. Okülerden bakıldığında gözle seçilemeyecek kadar küçük nesneler, kameralar ve görüntü iyileştirici programlar kullanılarak video ekranında izlenebilmektedir. Bu video sistemler canlı hücrelerin uzun süreli izlenmelerine de olanak verir.