Kıskançlığın bilimi: Neden Kıskanırız?

Kıskançlık. Evet bu duyguyu yaşamayan var mıdır diye düşünmeden edemiyor insan ama ne olursa olsun kıskançlık duygusu da evrimsel bir süreç ve bilimsel bir mekanizmaya bağlı. Burada kastedilen “kıskançlık”, daha çok insan eşeylerinde görülen karşılıklı kıskanma duygusu kastedilerek kullanılmıştır. (çok parası olanı kıskanmak, şanslıyı kıskanmak gibi durumlar başka bir yazının konusu olacak)

Peki neden kıskanırız? Yani böyle bir mekanizma evrimsel süreçte neden gelişmiş ve korunmuş olabilir? Aslında sorunun yanıtı uzun evrimsel süreçlerde gizli ve daha da ilginci kadın ve erkek arasındaki kıskanma şekilleri de son derece farklı.

Şimdi erkekler açısından kıskançlığı anlamak için evrimsel atalarımızın yaşadığı dönemleri gözünüzde canlandırın. Yani insanların avcı ve toplayıcılıkla uğraştığı ya da erkeklerin uzun süre seferde olduğu dönemleri. Geride kalan dişi birey ve az da olsa geride kalan erkek bireyler var. Unutmayın ki canlılar birer bencil gen makineleridir ve tek ortak amaçları genlerini sonraki nesle aktarmaktır. Bir kadın birey her zaman için (eşi uzun bir sefere çıkmış olmasa dahi..) başka bir erkekle çiftleşme gerçekleştirebilir. Bu durum diğer erkek ve onun bencil genleri için bir facia olacaktır. Çünkü hem neslini devam ettirme şansı riske girecek hem de (modern DNA analiz yöntemleri olmadığı için) çocuğun kendisine ait olmadığını bilemeyeceği ve hatta belki de bundan şüphe bile edemeyeceği için çocuğun bakımına da enerjetik ve mali yatırımda bulunacaktır. Belki de bütün ömrünü kendi genlerini taşımayan bir çocuğa bakmak için harcayacaktır. Dolayısıyla kıskançlık genlerinin bu sistemle popülasyonda yaygın hale gelmiş olduğu sonucuna varabiliriz. Burada ilginç bir bilgi eklemekte de fayda var; sefere çıkan askeri ve öncelerini tekrar düşünelim. Böyle bir görüş, erkek üreme sistemiyle ilgili iki ipucu daha verir bize: birincisi, bu görüş erkeklerin uzun süre çiftleşme gerçekleştirmedikten sonra neden daha çabuk ve şiddetli bir ejekülasyon yaşadıklarını açıklamak için son derece tatmin edicidir. Böylece sperm rekabetinde hızlı ve yoğun olan spermin yumurtaya ulaşma ihtimali daha yüksek olacaktır. İkincisi ise, erkek penis başını düşündüğümüzde anatomik olarak önceden içeride bulunma ihtimali olan spermi geri çıkarmaya yatkın bir şekil olduğunu görürüz.

Ancak kadın kıskançlık sistemine geldiğimizde iş biraz daha değişir. Özellikle insan dişileri için, kadın kıskançlığı daha çok yavru bakımı odaklıdır. Yani bir kadın birey, ortak yavrularını oluşturmak istediği erkek bireyi seçerken, olası yavrusuna yapabileceği maksimum enerjetik ve mali yatırımı göz önünde bulundurabilir. Daha çok yavru bakım yatırımı, daha sağlıklı ve iyi yetişmiş bir yavru ve o yavru için de daha fazla üreme şansı anlamına gelir ki bu da toruna kendi genlerinin aktarılma olasılıklarını arttırır. Ancak küçük bir detay var ki o da erkek üreme hücrelerinin (sperm) kadın üreme hücrelerinden daha az maliyetli ve kolay bir şekilde tekrar tekrar üretilebiliyor olması. Bu koşul da bir erkeği daha fazla yavru verebilir duruma getiriyor. Çünkü erkek hamile kalmaz ve yavru oluşturmak için beklemesi gereken bir süre yok. Bu durumda bu işi kendi için yapabilecek başka kadınlar bulmaya yönelebilir. İşte bu noktada esas kadın, olası yavrusunun potansiyel yatırımını (enerjetik ya da mali fark etmez) eşinin başka üreme aktivitelerine pay etmek istemez. Çünkü bu durum çocuk için daha az bakım, daha az sağlık, daha az üreme potansiyeli ve daha düşük “toruna gen aktarım ihtimali” gibi sonuçlar doğurabilir. Ama erkek için durum farklı. Üremesinin sınırı olmadığı için ve yavruya karnında aylarca enerjetik yatırım yapmadığı için, çok sayıda kadınla çiftleşip çok sayıda embriyo oluşturmak, genlerinin aktarım ihtimali açısından daha büyük avantaj sağlamış olabilir.

Sonuç olarak kıskançlık insan popülasyonunda son derece yaygın ve mantıklı olsa da, her şeyin bir sınırı olması ve abartılmaması gerekir. Evet kıskançlığın evrimsel süreçte mantıklı bir açıklaması olabilir ama biliyoruz ki çevresel koşullar değişkendir ve ilerde bu durumun tam tersi bir durum avantajlı hale gelerek oyunun gidişatını tam ters yöne çevirebilir.